تاریخچه‌ی بنای سامان‌سرا

 

بنای سامان‌سرا در بخش شمالی بافت تاریخی شهر تهران و درست بعد از خندق موجود در پشت حصار ناصری شهر در دوره قاجار ساخته شده است. برای بیان موقعیت دقیق‌تر می‌توان گفت در قسمت شمال شرقی دروازه یوسف‌آباد واقع شده، منطقه‌ای که پس از تخریب باروی شهر و پر شدن خندق و ساخت خیابان‌های دوره‌ی پهلوی اول شکل گرفت. این بنا در توسعه‌ی شمالی شهر تهران در حدود سال‌های ۱۳۱۹ تا ۱۳۲۱ ساخته شده و متعلق به خانواده باغداساریان بوده است.

این خانواده از ارامنه‌ی فعال در صنعت و از کارخانه‌داران نیمه‌ی اول قرن ۱۴ شمسی در ایران بودند که کالاهای نیمه بادوام همانند یخچال و تلویزیون تولید می‌کردند. بدون تردید تعلق خانواده باغداساریان به فرهنگ ارمنی و فعال بودنشان در عرصه‌ی صنایع کارخانه‌ای دو عامل تعیین کننده در طرح و ساخت عمارت سامان است. شنیده‌ها نیز حکایت از آن دارند که خانواده‌ی باغداساریان درست در زمانی که عمارت سامان طراحی و ساخته می‌شود (یعنی در حد فاصل سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰) به سبب اشتغال و سرمایه‌گذاری در صنایع کارخانه‌ای تولیدات کالاهای نیمه‌بادوام، خانواده‌ای متمکن و ثروتمند به حساب آمده و نسبت به سایر خانواده‌های ثروتمند مسلمان و فعال در امر تجارت، از نظر فرهنگی و صنعتی با جهان بیرون از ایران پیوندی قوی‌تر و گسترده‌تر داشته‌اند. این نکته مشخص می‌کند که چرا در مقایسه‌ی معماری این بنا با تعدادی از بناهای هم‌دوره‌ی باقیمانده در پیرامون آن، الگوهای اروپایی در طرح و ساخت آن بیشتر از الگوهای معماری ایرانی به چشم می‌آید. اگر چه ردپایی از معماری ایران و همچنین رعایت ضوابط، مقررات و معیارهایی از معماری تهران -که زیر مجموعه ای از معماری ایران است- در سازمان‌‌یابی فضایی این بنا قابل ردیابی است.